Auteur: Tessa de Loo
Titel: De Tweeling
Eerste jaar van uitgave: 1993
Plaats van uitgave: Amsterdam, Nederland
Uitgeverij: De Arbeiderspers

 

Inhoud

Deel 1: Interbellum
De op leeftijd zijnde Lotte ontmoet tijdens haar verblijf in een Frans kuuroord een vrouw van haar leeftijd. Ze raken aan de praat en ondanks dat Lotte liever geen contact wil met deze excentrieke dame, komen ze erachter dat ze allebei in dezelfde Keulse straat gewoond gewoond hebben als kinderen. De vrouw blijkt Lottes tweelingzus Anna te zijn.

Anna is compleet lyrisch over de hereniging, maar Lotte heeft het er moeilijk mee. Desondanks wijken ze niet meer van elkaars zijde en halen ze herinneringen op aan hun kindertijd en daarna aan hoe het hen in hun nieuwe levens verging. Het ene moment voelen ze zich echt zussen, maar ze zijn toch erg verschillend, vooral in hun opvattingen over de oorlog.

De twee meisjes groeiden op in Keulen, in een oud casino. Hun moeder overleed toen ze nog erg jong waren en hun vader werd ziek. Om ondanks zijn ziekte voor de tweeling te kunnen blijven zorgen, trouwde hij met tante Käthe, de zus van hun moeder. Maar als hij sterft, worden Lotte en Anna bij haar en bij elkaar weggehaald. Lotte wordt ziek – de ziekte van haar vader – en wordt geadopteerd door een liefdevol Hollands gezin dat al drie dochters heeft. Anna wordt meegenomen door oom Heinrich en tante Liesl, de broer van haar vader en zijn vrouw. Ook haar grootvader woont bij hen.

Terwijl Lotte na een bijna-doodervaring (ze zakte door het ijs en verdronk bijna) haar passie voor zingen ontdekt, begint Anna op de boerderij de ernst van de economische crisis te merken. Grote werkloosheid leidt ertoe dat boeren kinderen van gewone gezinnen in huis nemen om te werken, en Nettchen is zo’n kind, een zwakzinnig meisje. Samen met haar ontdekt Anna dat tante Liesl een affaire heeft met een jongen, maar wanneer hij het uitmaakt gaat ze het klooster in. Nettchen gaat terug naar huis en kort hierna sterft de grootvader.

Terwijl Lottes vader bevlogen raakt door muziek, hertrouwt oom Heinrich met de jonge, tirannieke Martha. Hij houdt er sterke communistische ideeën op na en wanneer Anna bevriend raakt met Bernd Möller, die een aanhanger van Hitler is, slaat oom Heimrich haar in elkaar en laat haar steriliseren, waar ze pas jaren later achter komt. Dankzij de pastoor wordt de inmiddels zestienjarige Anna door de kinderbescherming bij haar oom en stieftante weggehaald en opgevangen in een klooster. Het is begin 1933 en Hitler wint snel aan macht. Na een tijdje gaat Anna terug naar huis en wordt ze lid van Hitlers jeugdbeweging om de katholieke kerk op de hoogte te houden van zijn activiteiten.

Intussen heeft Lotte het moeilijk met haar overheersende vader die, na een depressieve periode van haar moeder, ernstig ziek wordt en bijna sterft.

Anna gaat in Keulen naar de huishoudschool en vindt al snel een baan als dienstmeisjes bij het gezin Stolz. De vrouw neemt Anna mee naar een arts als ze erachter komt dat Anna niet ongesteld wordt: zo komt Anna erachter dat ze gesteriliseerd is. Kort hierna blijkt dat haar oom altijd heeft gedaan alsof ze zwakzinnig was zodat hij haar thuis kon houden om haar te laten werken. Haar menstruatie blijft de rest van haar leven achter en ze kan nooit kinderen krijgen.

Terwijl de oorlog op het punt van uitbreken komt te staan, levert Lottes vader steeds meer kritiek op de Duitsers en daardoor, als vorm van verzet, groeit bij Lotte het verlangen om naar Duitsland terug te gaan. Anna neemt ontslag bij het gezin Stolz en wordt het kamermeisje van gravin Von Garlitz, wier vader Anna's vader had gekend.

Deel 2: Oorlog
De oorlog breekt uit en Lotte gaat naar Anna toe uit angst dat de grenzen dichtgegooid worden. De twee zussen hebben echter helemaal geen band meer, niets te bespreken en ook niets meer gemeen, waardoor het een kil verblijf wordt.  Anna krijgt verkering met de Weense soldaat Martin: hun liefde groeit vooral in een briefwisseling wanneer hij aan het front zit. Ook Lotte wordt verliefd, op de muzikale soldaat David die net als Lotte in zijn jeugd kampte met een erg veeleisende vader.  Wanneer Martin na een verlofperiode- waarin ze zich officieel verloven en de nacht samen doorbrengen -  terug moet naar het front, blijft Anna alleen achter op het landgoed omdat de familie Von Garlitz naar familie in het oosten is gegaan. Na een poosje moet Anna daar ook heen om de zieke zoon en erfgenaam te verzorgen.

 Lotte wordt door David ten huwelijk gevraagd, maar vraagt om bedenktijd. Korte tijd later krijgt se van zijn ouders te horen dat hij is gedeporteerd naar een werkkamp omdat hij aangaf joods te zijn: hij wilde zijn vrienden beschermen bij een plotselinge politie-inval.

Terwijl Lotte de liefde van haar leven kwijt is, komt Martin met verlof om met Anna te trouwen, wat op het laatste moment bijna niet doorgaat deels vanwege zijn tirannieke moeder en deels omdat het een illegaal huwelijk zou zijn. Ze trouwen echter toch. Wanneer hij is teruggekeerd naar het front, vertrekt Anna met het gezin Von Garlitz naar een ander landgoed. Ze krijgt de leiding over het huishouden en raakt, sterk tegen de regels in, bevriend met een Russische gevangene.

Intussen begeven ook Lotte en haar familie zich op glad ijs door joodse onderduikers in huis te nemen.

Na een verblijf in Wenen komt Anna op de terugweg terecht in een bombardement van Berlijn. Intussen is bij Lottes moeder een baarmoedertumor gevonden die operatief verwijderd wordt, wat haar erg verzwakt. Door haar ziekte krijgt ze extra voedselbonnen, die, zo ontdekt Lotte, gebruikt worden door haar vader – puur voor zijn eigen trek.

Heer Von Garlitz overlijdt bij een mysterieus vliegtuigongeluk en Anna komt erachter dat Frau von Garlitz samenzweert met een aantal militairen die een einde willen maken aan de oorlog, maar hun plannen hebben tot dusver geen succes. Kort hierna krijgt Anna bericht dat Martin is gesneuveld en neemt ze ontslag om als Rodekruiszuster te gaan werken. Lotte trouwt met onderduiker Ernst en overleeft de hongerwinter maar nauwelijks: diverse keren komt ze bijna om terwijl ze aardappelen of graan probeert te bemachtigen.

Deel 3: Vrede
De oorlog is voorbij en terwijl Lotte feestviert, wordt Anna samen met collega-verpleegsters en patiënten een tijdje gevangen gehouden door bevrijders. Wanneer ze eenmaal vrijkomt, besluit ze maatschappelijk werkster te worden en gaat ze op zoek naar Martins graf. Ze vindt het en ontmoet bovendien een meisje dat in de laatste dagen van zijn leven bevriend met hem was. Tijdens haar studie sociaal werk komt ze onverwachts weer in contact met haar tante Martha, die een berucht zwarthandelaarster is geworden en doet alsof ze Anna’s studie betaalt. Anna maakt hier eigenhandig een eind aan en zoekt kort daarna haar oom op wanneer deze is teruggekeerd van het Russische front. Ze wil hem vragen waarom hij haar als kind niet naar school liet gaan en haar steriliseerde, maar hij is geestelijk zo verzwakt dat ze besluit het te laten zitten en slechts met hulp van de rechter boeken van haar vader weet te bemachtigen uit het huis van haar oom.

Anna zoekt Lotte op, die inmiddels een kind heeft, maar het botert absoluut niet tussen de twee en dus legt Anna zich uiteindelijk volledig toe op het onderhouden van Martins graf en haar werk bij de kinderbescherming, terwijl Lotte haar geluk vindt in het gezinsleven.

Na twee weken van gesprekken, uitstapjes, conflicten en grote verschillen tussen de twee oude zusters krijgt Anna op een dag een hartaanval en overlijdt. Voor Lotte zal het voorgoed te laat zijn om haar de waarheid te vertellen: dat ze Anna na al die jaren toch weer als een zus is gaan zien.

Verhaalanalyse

Titel

De titel is zeer makkelijk te verklaren. Het verhaal gaat natuurlijk over de tweelingzussen Anna en Lotte. Deze zussen maken samen veel mee, maar zijn ook een lange tijd van elkaar gescheiden. Omdat het hele verhaal op deze twee zussen gericht is, heet het boek “De Tweeling.”

Motto

Het (Duitse) motto van dit boek staat voorin:
‘Die Welt ist weit, die ( = ‘De wereld is groot, de)
Welt ist schön, wer (= wereld is mooi, wie)
weiss ob wir uns wiedersehen.’ (= weet of wij elkaar nog zien.’)

Ik vind dit motto heel toepasselijk, aangezien het nog maar de vraag is of Anna en Lotte nadat ze van elkaar gescheiden zijn, elkaar ooit weer zullen zien (ook omdat de wereld zo groot is). De oorlog staat letterlijk en figuurlijk tussen de twee in.

Hoofdgenre

'De Tweeling'  valt onder het hoofdgenre epiek. Het is een verhalende tekst: het verhaal staat centraal. Er worden niet direct gevoelens geuit, dat gebeurt indirect. 'De Tweeling'  is een psychologische roman en een oorlogsroman.

Tijd en ruimte

  • Het verhaal speelt zich af in meerdere tijden: de werkelijke tijd en de tijd voor, tijdens en na de oorlog.
    Tussen de eerste en laatste bladzijde verlopen echter +/- 2 twee weken (dit is 'het heden'). Het boek bestaat merendeels uit verhalen (flashbacks) die worden verteld door de zussen, die lopen vanaf 1916 (het geboortejaar van Anna en Lotte) tot 1991 (het jaar dat Anna overlijdt). Oftewel, hier zit 75 jaar tussen. Hoe dan ook, de tijd verloopt geheel chronologisch. Het ‘heden’ wordt in een chronologische volgorde vertelt, maar zo ook de flashbacks. Door de flashbacks kom je meer te weten over het leven van de zussen en de reden(en) waarom ze zich zo tegenover elkaar gedragen.
    Het boek is onderverdeeld in 3 delen:
    Deel 1: Interbellum
    Deel 2: Oorlog
    Deel 3: Vrede, met de ondertitel ‘Après le déluge encore nous’
  • Het verhaal speelt zich op meerdere plaatsen af. De hoofdlijn (het ‘heden’, dus wanneer de zussen elkaar weer ontmoeten na 70 jaar) speelt zich af in en om de plaats Spa, gelegen in België.
    Het gezamenlijke verleden van de tijd dat de zussen nog bij elkaar woonden, speelt zich af in het Duitse Keulen. Zij worden hier opgevoed totdat ze 6 jaar oud zijn. Eerst door hun beide ouders, maar hun moeder sterft vroeg, en in hun zesde levensjaar sterft ook hun vader. Na het overlijden van beide ouders worden de zusjes gescheiden van elkaar en worden beide uit Keulen weggehaald.
    Het gescheiden leven van Anna en Lotte speelt zich natuurlijk op meerdere plaatsen af. Anna leeft in Zuid-Duitsland, aan de rand van Lippe en het Teutoburgerwald. Zij wordt opgevoed in slechte omstandigheden door haar verschrikkelijke oom en tante.
    Het verleden van Lotte speelt zich af in het Gooi, in Nederland. Ze groeit op in een pleeggezin.

Vertelinstantie 

Het verhaal is auctoriaal en is dus geschreven vanuit de alwetende vorm. Je kunt de gedachten van beide zussen te weten komen. Je komt meer te weten over hun gevoelens, gedachten en acties. Als ze bijvoorbeeld met elkaar in gesprek zijn, lees je hoe de een op de ander reageert in haar gedachten. Hierdoor bouw je begrip op voor beide vrouwen, en ook kun je je beter inleven.

Een paar voorbeelden van deze vertelinstantie:

“J’ai retrouvé ma soeur, madame!’ Anna klampte een passerende badgast aan die verschrikt terugdeinsde.’ (blz. 29)

“Nee…’ herhaalde ze, de vrouw uitdagend aankijkend, ‘ik ben… ze is mijn zuster.” (blz. 428)

Thema

Het thema van 'De Tweeling' is verzoening (relatie tussen de twee zussen).  Dit houdt ook in: de onbereikbaarheid tussen zussen . Anna en Lotte kunnen elkaar onmogelijk bereiken door de kloof die ontstaan is in hun geschiedenis.  Anna en Lotte waren een hechte tweeling, maar doordat ze gescheiden worden, hebben ze niet de ontwikkeling doorgemaakt die zussen met elkaar horen door te maken. Hierdoor is de relatie verstoort en is er wantrouwen ontstaan. De relatie tussen Lotte en Anna speelt zich in de tijd van de Tweede Wereldoorlog met alle problematiek die daar bij komt kijken. Lotte heeft bijvoorbeeld een relatie met een Joodse man,  Anna met een nazi. Lotte krijgt een kind, maar Anna is onvruchtbaar. Lotte krijgt een liefdevolle opvoeding, Anna totaal niet. Deze tegenstellingen leiden tot een enorme afstand tussen de twee zussen. Ze hebben beiden een totaal ander leven geleid, het enige wat de zussen nog bindt is hun afkomst. Wanneer ze elkaar weer ontmoeten, hebben ze vrijwel geen gespreksstof, op hun eigen verhalen na , maar natuurlijk mist het begrip voor die verhalen. Ze proberen elkaar te overtuigen dat hun daden in de oorlog helemaal niet slecht waren. Daarmee worden misschien wel de vooroordelen die in de tijd van hun hereniging nog bestonden tussen Duitsland en Nederland gesymboliseerd: twee landen die in de Tweede Wereldoorlog lijnrecht tegenover elkaar stonden. Zelfs vele opvolgende  werd er ook nog met spanningen tussen deze landen gekampt.

Motieven

Het boek bevat meerdere motieven, heb ik gevonden. 
De motieven die ik heb kunnen vinden waar ik het ook mee eens was, zijn:
- Coming of age: coming of age is een belangrijk onderdeel van het verhaal voor zowel Lotte als Anna. Allebei de zussen beginnen hun leven in kinderlijke naïviteit: ze hebben geen idee van wat er gaande is en het enige belangrijke is dat ze samen zijn. Ook wanneer ze van elkaar gescheiden worden, blijven ze nog een tijdje die naïviteit houden: ze zijn te jong om al vraagtekens te zetten bij wat er gebeurt en gaan hun nieuwe leven al snel als vanzelfsprekend zien. Voor Lotte gaat dit zelfs zo ver dat ze haar Nederlandse ouders als haar enige echte ouders gaat beschouwen. Hoe ouder ze worden - en ze groeien op in de periode dat de Tweede Wereldoorlog steeds dreigender en daarna steeds heviger wordt - komen ze steeds meer te weten over de wreedheid van de mens en de gruwelen van de samenleving. Ze moeten vechten voor hun waarden en de persoon die ze worden, heeft alles te maken met de dingen die ze meemaken onder invloed van de oorlog. Ze maken lief en leed mee en zijn ook steeds meer in staat om vragen te stellen bij alles wat er gebeurt en bij wie ze zelf zijn. Doordat ze echter met een vervormd wereldbeeld - dat van hun ouders - opgroeien, ontstaan er al snel vooroordelen.
- Wo II nasleep en verwerking: belangrijk in het verhaal is de oorlog en hoe mensen daarmee omgaan. Beide zussen hebben een ander uiterste gekozen in hun gedrag tijdens de oorlog maar ook in hun verwerking van de oorlog. Lotte wil 50 jaar na dato nog een soort van wraak nemen voor haar verloren geliefden en lijkt het er eigenlijk niet over te willen hebben. Anna daarentegen kan er na veel denken nuchter en in zekere zin hard over zijn. Allebei hebben ze heel verschillende dingen meegemaakt die nog steeds een groot deel van hun persoonlijkheid in beslag nemen: het is iets wat ze nooit zullen vergeten en als ze elkaar eenmaal teruggevonden hebben, blijkt dat het een nog lang niet afgesloten hoofdstuk is voor hen allebei.
- Geweld:  Anna en Lotte zitten allebei midden in de oorlog en daar komt veel geweld bij kijken. Zo is Anna tijdens haar werk bij de familie Von Garlitz getuige van de manier waarop vluchtelingen en gevangenen behandeld worden, maar is zij in haar jeugd ook zelf mishandeld door haar oom en geestelijk mishandeld door haar tante, waardoor ze een harde, onbevreesde vrouw is geworden. Ook militair geweld komt vaak terug: Lottes vriend David komt om nadat hij bij een razzia is gearresteerd en er wordt veel gesproken over bombardementen en strijd aan het front.

Personages

Lotte: Lotte Goudriaan-Bamberg, de tweelingzus van Anna. Ze wordt in Nederland door een pleeggezin Haar verloofde en de man waarmee ze uiteindelijk trouwt zijn beiden Joods. Haar verloofde komt om in de oorlog, uiteindelijk trouwt ze met Ernst. Ze heeft zangtalent. Lotte moet erg lang over dingen nadenken en daardoor vindt ze het moeilijk om haar zus weer toe te laten in haar leven na de oorlog. Ze lijdt aan artrose. Ze is getrouwd met de Joodse Ernst.

Anna: Anna Grosalie-Bamberg, de tweelingzus van Lotte. Ze woont bij haar oom Heinrich en tante Marthe in Duitsland en wordt daar gelovig opgevoed. Anna krijgt een man, maar die sterft in de oorlog als soldaat. Ze heeft talent om te organiseren en is erg slim. Ze is zeker niet op haar mondje gevallen. Ze is een sterke (beetje mollige) zorgzame vrouw en ze lijd aan artrose. Anna wil graag weer als normale zussen met Lotte omgaan, maar Lotte heeft hier moeite mee.

Oom Heinrich: Hij neemt na het overlijden van Anna’s en Lottes ouders Anna mee, omdat zij op dat moment het sterkst en gezondste is. Daarom kan zij veel hulp bieden op de boerderij waar Heinrich met zijn vrouw woont. Heinrich behandelt haar niet op een goede manier en mishandelt haar, waardoor Anna voor de rest van haar leven onvruchtbaar is. Ook laat oom Heinrich over zich heenlopen door zijn vrouw.

Pastoor Jacobsmeyer: De man die Anna redt uit de klauwen van tante Martha. Jacobsmeyer is pastoor in het dorp waar Anna opgroeit. Hij steunt haar en gelooft in haar, en is daardoor een belangrijk personage in haar leven.

David: Leider van het koor waar Lotte bij zit. De twee worden verliefd en hij hint op een huwelijk, maar Lotte wijst hem als het ware af omdat ze zichzelf nog wat jong vindt. David wordt tijdens een razzia opgepakt voor ze zich kunnen verloven en sterft.

Ernst Goudriaan: Joods vioolbouwer. Hij duikt tijdens de oorlog met zijn familie bij Lotte’s familie onder. Hij weet tijdens een inval door de nazi’s de commandant zo in te palmen dat de rest van de familie niet ontdekt wordt. Hij trouwt vervolgens met Lotte.

Tante Martha: Martha is een geestelijk zieke vrouw die geniet van de geestelijke en fysieke mishandeling van Anna, en zich daar dan ook ten volle voor inzet. Het voorbeeld van de slechte stiefmoeder.


Eindoordeel

Ik vond ‘De Tweeling’ een prachtig boek. Het is zeker een aanrader om dit boek te lezen voor je literatuurlijst, zeker omdat het een zeer uniek en realistisch verhaal is, en het over de oorlog gaat, wat altijd een onderwerp is wat aangrijpend kan zijn. De relatie tussen de twee zussen is heftig om te zien, omdat er zoveel haat, liefde en vooroordelen spelen. Het was heftig om te zien wat er zich dus afspeelde achter gesloten deuren, en ook was het heftig om te lezen wat een oorlog met je kan doen. Het levert trauma's voor het leven op. Het is een best lastig boek om doorheen te komen, omdat er geen duidelijk sprong van heden naar flashback (en andersom) te zien was, en ook omdat het een verhaal is dat best zwaar valt. Ik lees boeken meestal vrij snel, maar door dit boek kwam ik niet zo snel. Hoe dan ook, het is een prachtig boek wat ik zeker aanraad!
Blijkbaar is er ook een verfilming van het boek, deze film staat ook op mijn lijstje van films die ik een keer wil kijken! 

 

Dagboekfragment...(keuzeopdracht)

1991

Oh  lief dagboek, wat spijtig dat mijn zuster er niet meer is. ik had haar nog zo graag wat verhalen willen vertellen. Hier de laatste brief die ik voor haar heb geschreven, maar helaas zal zij deze nooit meer lezen. 

Lieve zuster,
Wat een eer, is het achteraf, dat ik jou nog hebben mogen spreken, voordat een van ons heen is gegaan. Helaas ben jij er nu niet meer, en dat doet pijn. Waarom heb ik niet toegegeven, dat ik jou begreep? Waarom heb ik me zo rottig gedragen, terwijl jij het met mij goed wilde maken?
Dat is het enige wat mij nu nog bezig houdt, op mijn oude dag. Ik heb spijt, verschrikkelijke spijt dat ik me zo heb gedragen. Ik had dit nooit moeten doen, ik realiseer me nu pas hoeveel ik jou gemist heb de afgelopen jaren. Ik had mijn leven liever lange met jou gedeeld, liever dan met iemand anders. Maar ik ben te laat, ik kan dit nu niet terugdraaien. Ik mag alleen maar heel dankbaar zijn, dat ik jou na al die jaren nog heb mogen ontmoeten, en dat jij zo vredig bent gestorven. Hopelijk denk jij hetzelfde over onze ontmoeting als ik. Lieve zuster, weet dat ik jou als mijn echte schwester zie. Niet alleen vandaag, maar ook morgen en de dagen daarna. Ik zal voor altijd een deel van mij missen, ook al heb ik dat al die jaren moeten doen. Ik blijf sterk, Anna, want dat zijn we beide altijd al geweest.

 

Je bent nu op een betere plek, mijn lieve Anna. Doe de groeten aan papa en mama, en wellicht zie ik jullie daar ook over een tijdje.

Rust zacht, mijn lieve zuster,

 

Je zuster, Lotte

Literaire vormen

Dit boek behoort tot de literaire vorm proza.

Bronnenlijst

https://educatie-en-school.infonu.nl/samenvattingen/994-tessa-de-loo-de-tweeling.html

https://www.scholieren.com/verslag/zekerwetengoed/de-tweeling-tessa-de-loo